दुई ‘प’ मा टिकिराख्न मुस्किल छ भन्ने सहरमा चर्चा छ । त्यो हो– पत्रकारिता र प्रेम । नेपाली भाषाको पत्रकारिता खासगरी आर्थिक र भौतिक दुवै रूपले असुरक्षित मानिन्छ । प्रेममा ‘फास्टफुड’ प्रवृत्ति बढेको छ । बिहान प्रेममा डुबेर बेलुका किनारमा सुक्ने संस्कृति हाबी हुँदै गएको छ । असुरक्षित हुँदाहुँदै पनि पत्रकारितालाई प्रेम गर्नेको संख्या ह्वात्तै बढेको छ । पत्रकारिताको आकर्षण देखेर बिहान पत्रकार भएर हिँड्नेहरू बेलुका अरू नै पेसामा लागिसकेका हुन्छन् । आर्थिक उपार्जनको हिसाबले नेपाली भाषाको पत्रकारिता अपवादबाहेक लगभग समाजसेवाकै अवस्थामा गुज्रिरहेको छ । नेपालमा रहरले संवाददाता वा सम्पादक हुन खोज्नेहरू धेरै छन् तर टिकिराख्ने कम ।

नेपालमै नेपाली भाषाको पत्रिका टिकाउन गाह्रो छ । विदेशमा नेपाली भाषाको पत्रिका कसरी टिक्ला ? नेपाली भाषामा पत्रकारिता गर्ने पत्रकार कसरी टिक्लान् ? उत्तर सकारात्मक छैन, ‘विदेशमा नेपाली भाषाको पत्रकारिता गरेर टिक्न गाह्रो छ ।’ हङकङमा नेपाली भाषामा पत्रकारिता गरिरहेका किसन राई यस्ता अपवाद हुन्, जो विशुद्ध नेपाली भाषाको पत्रकारिता गरेर लामो समयदेखि हङकङमा टिकिरहेका छन् । एभरेष्ट साप्ताहिकभन्दा उनको अर्को पेसा छैन । उनी हङकङका एक्ला पूर्णकालीन पत्रकार हुन् । भन्छन्, ‘यो पत्रिकाभन्दा मेरो अन्य पेसा छैन, मेरो सबैथोक यही हो ।’ सायद विदेशमा नेपाली भाषाको पत्रिका चलाएरमात्रै बस्ने एकदमै कममध्येका उनी एक हुन् ।

भारतीय लाहुरेका सन्तान उनी हङकङ छिर्नुअघि पत्रकारितामा थिएनन्, न त उनको सपनाको विषय नै थियो । उनी धरानमा एक बोर्डिङ स्कुल सञ्चालक थिए । विद्यार्थीकालमा अखिलका आसलाग्दा विद्यार्थी नेता । धरान छाडेर हङकङ जाँदै गर्दा उनको सपना पत्रकारिता गर्ने थिएन । अरूहरूजस्तै धन कमाउने सपनाले ठेलिएर उनी हङकङ पुगेका थिए । ‘पत्रकारिता गरिन्छ भन्ने त कल्पनासमेत गरेको थिइनँ,’ जोर्डनको लक्की हाउसमा बसेर उनी सुनाउँदै थिए, ‘कमाऊँ भनेर हङकङ छिरेको पत्रकार भइयो ।’ भनिन्छ– जीवन योजनामा होइन, आकस्मिकतामा चल्छ । उनको पनि त्यस्तै भइदियो । विलियम सुब्बालगायत ६ जनाको समूहले प्रतिव्यक्ति ६० हजार हङकङ डलर संकलन गरेर पत्रिका प्रकाशन गर्ने उेद्दश्यले एभरेष्ट मिडिया नामक कम्पनी दर्ताको तयारी गर्दै रहेछन् । उनीहरू सातौं लगानीकर्ताको खोजीमा थिए । संयोगले सातौं लगानीकर्ताका रूपमा उनी पुगे । हङकङ पुगेको करिब दुई वर्षपछि संयोगले उनी मिडियातिर लागे । त्यही संग्लनता ‘यु टर्न’ जस्तै भयो । डलर कमाउने छिरेका यी लक्का जवान समाचार सम्पादन, लेखनतिर लागे । उनको दिनचर्या फेरियो, फेरिए सपना र बाटाहरू ।

थोरै नेपालीभाषी भएको सहरमा नेपाली भाषाको दैनिक पत्रिका निकाल्नु सजिलो काम थिएन । उनीहरू एउटा सामान्य प्रेस किनेर दैनिक पत्रिका प्रकाशनमा जुटेका थिए । सात लगानीकर्तामध्ये पत्रिका प्रकाशन र वितरणबारे सबै नयाँ थिए । अरू ६ जनालाई भन्दा बरु उनलाई पत्रिका छपाइसम्बन्धी केही जानकारी थियो । अरू ६ जनालाई चाहिँ पत्रिका प्रकाशन गरेपछि तुरुन्तै नाफा आउँछ भन्ने लागेको थियो तर पत्रिकाबाट त्यस्तो सम्भव भएन । पत्रिका प्रकाशनको एक महिनामै अरू ६ जना पत्रिका बन्द गर्ने निष्कर्षमा पुगे । ‘साथीहरूले मेसिन ल्याएपछि फ्याटफ्याट पत्रिका छापिन्छ, खुरुखुरु पैसा आउँछ भन्ने सोचेका रहेछन् । तर, त्यसो भएन,’ उनले सुनाए, ‘साथीहरू एकै महिनामा हतोत्साही हुनुभयो । पत्रिका नै बन्द गर्ने निष्कर्ष भयो ।’ उनकै आग्रहमा तीन महिनासम्म सामूहिक लगानीमै दैनिक पत्रिका प्रकाशन भयो ।

त्यसपछि पनि नाफा नभएपछि उनका साथीहरूले कम्पनी नै बन्द गर्नुपर्छ भन्नेतिर लागे तर उनी हारेनन् । साथीहरूलाई भने, ‘अहिलेसम्मको हिसाबकिताब गरौं । अनि म पत्रिकालाई निरन्तता दिन्छु ।’ उनको आँटलाई अर्का एकजनाले सघाए । तर, उनी पनि ६ महिनाभन्दा बढी टिक्न सकेनन् । सबै सहयात्री अन्यत्र लागे पनि उनले पत्रिकालाई निरन्तरता दिने अठोट गरे । र, साप्ताहिक रूपमा रंगीन पत्रिका प्रकाशन सुरु गरे । अहिलेसम्म पत्रिका नियमित प्रकाशन गरिरहेका छन् ।

तीन करोड बढी नेपालीभाषी भएको नेपालमा पनि पत्रिका निरन्तर प्रकाशन गर्न फलामको चिउरा चपाउनुजस्तै हुन्छ । हङकङमा करिब ४० हजारजति नेपाली छन् । ती सबै पत्रिका पढ्नमा अभ्यस्त छैनन् । सानो समुदायमा कसरी टिकेको छ त पत्रिका ? ‘दुःख–सुख टिकेको छ,’ भन्छन्, ‘पत्रिका बिक्री र विज्ञापनबाट आउने पैसाले धानिएको छ ।’ हङकङ नेपालीको सपनाको सहर हो । त्यहाँ जाने धेरैजसो नेपालीको सपना हुन्छ रातरात धनी हुने । हङकङ पुग्ने नेपालीको चाहना हुन्छ, चाँडै डलर कमाएर सबै दुःख ढाल्ने तर उनीचाहिँ दुःख ढाल्ने सहरमा पुगेर पनि लामो समयदेदेखि समाचार सम्पादन र लेख्ने दुःखमा लागेका छन् । किन त ? ‘विदेशमा बसेर पनि नेपाली भाषा र समुदायको सेवा गर्न पाएको छु, मेरो सुख यही हो,’ उनले गौरव गरे ।

हङकङमा नेपाली भाषाको अन्य पत्रिका प्रकाशन नभएका होइनन् । तर, नियमित छैन । त्यसो त नेपालबाट प्रकाशन हुने पत्रपत्रिका पनि समयमै आइपुग्छन् । किन पढ्छन् त एभरेष्ट साप्ताहिक ? ‘स्थानीय विषयवस्तु र समाचार सामग्रीका कारण,’ उनले सुनाए, ‘मेरो पत्रिकाले हङकङमा भएका नेपाली गतिविधि र विषयलाई पहिलो प्राथमिकता दिन्छ ।’ पत्रिका र पत्रकारले स्याबासमात्रै पाउँदैन कहिलेकाहीं अरूको तारो पनि बन्नुपर्छ । नेपालमा पत्रकार कुटिएका र पत्रिका जलाइएका घटना दोहोरिरहने गर्छन् । हङकङमा चाहिँ नेपाली भाषाको पत्रिकाले त्यस्तो सास्ती भोग्नुपरेको छ कि छैन ? ‘किन नहुनु,’ उनी भन्छन्, ‘समाचार प्रकाशनको विषयलाई लिएर एकपटक मेरो पत्रिकाको कार्यालयमा तोडफोड गरियो । कुट्ने, मार्ने धम्की त सामान्य हुन्छन् ।’ नेपालमा एउटा पत्रिकाको सम्पादकले बेहोर्नुपर्ने समस्या उनले पनि बेहोरिरहेका छन् । उनको उद्देश्य हङकङमा नेपाली समुदायले गर्ने गतिविधिको ‘कभरेज’ गर्ने हुँदोरहेछ तर कहिलेकाहीं सम्पर्क, सम्बन्ध र स्रोत–साधन अभावले सबै कार्यक्रममा उनी पुग्न सक्दैनन् । यी कारणले समाचार ‘कभरेज’ हुन नसक्दा कहिलेकाहीं पत्रिकामाथि अनेक आरोप लाग्ने गरेको छ । भन्छन्, ‘सूचना, समय र स्रोत अभावले सबै कार्यक्रमको समाचार ‘कभरेज’ गर्न नसक्दा कुनै क्षेत्रको, कुनै समुदायको पत्रिका भनेर आरोप पनि लगाइन्छ । तर, सकेसम्म सबैको ‘कभरेज’ गर्ने मेरो उद्देश्य छ ।’

हङकङमा नेपालीको जनसंख्या बढ्दो छ । तर, नेपाली भाषाको पत्रिकाको पाठक घट्दो छ । पुराना पुस्ता सकिँदै जानु र बसाइँ–सराइ घटेको छैन । नयाँ पुस्ता अंग्रेजी र चिनियाँ भाषामा अभ्यस्त हुुँदै गएका छन् । हङकङमा नेपाली भाषाको पत्रकारिताको भविष्य उनी पटक्कै देख्दैनन् । भविष्यविनाको क्षेत्रमा किन त ? ‘अहिले त छ नि,’ उनी भन्छन्, ‘अहिलेको पुस्तामा भविष्य छ ।’ भनिन्छ– वर्तमान सुन्दर हुनेहरूको भविष्य पनि सुन्दर हुन्छ ।