पत्रकारिताको महत्वपूर्ण विधा फिचर हो । यसले सञ्चारमाध्यमको शक्ति र सिर्जनशीलताको अधिकतम उपयोग गर्छ । समाचारले तथ्य प्रस्तुत गर्छ भने फिचरले ज्ञान प्रदान गर्छ । फिचर लेख्नेले जान्नैपर्ने विषयबारे वरिष्ठ पत्रकार मोहन मैनालीले प्रकाश पारेका छन् ।
फिचरले के गर्छ ?
– कुनै घटनाको व्याख्या गर्छ ।
– समाचार वा वक्तव्यको विस्तृत व्याख्या गर्छ ।
– कुनै विचार वा नयाँ अवधारणा खोजी गर्छ ।
– कुनै विषय, सामाजिक समस्या वा काण्डबारे खोज गर्छ । अर्थात् वाचडगको भूमिका निर्वाह गर्छ ।
फिचरले के गर्छ ?
– साना, ठूला घटना, ठाउँ, अनुभव, यात्रा र मानिसबारे वर्णन गर्छ ।
– कुनै कुराको सुन्दर किसिमले वर्णन गरेर पाठकलाई आनन्द दिलाउँछ ।
– खराब कुरा सच्याउनका लागि, मान्छेको अवस्था सुधार्नका लागि अभियान चलाउँछ ।
– स्तम्भमार्फत सकारात्मक विचारलाई प्रोत्साहन दिन्छ ।
फिचर र समाचारमा अन्तर
– समाचारले तथ्य प्रस्तुत गर्छ, फिचरले ज्ञान प्रदान गर्छ ।
– हार्ड न्युजमा विशेषण र क्रिया विशेषणको प्रयोग कमैमात्र हुन्छ तर फिचरमा तिनको भरमार प्रयोग हुन्छ ।
– समाचारमा आफ्नो विचार र कमेन्ट राख्नुहुँदैन तर फिचरको स्वरूप हेरेर यी दुवै कुरा हुन्छन् ।
फिचरका विशेषता
– समाचारभन्दा लामो (तर, लम्बाइमात्रै ठूलो कुरा होइन) ।
– फिचर विषयबाट सुरु हुन्छ । आफूलाई विश्वास लागेको कुरालाई प्रमाणित गर्ने सूचना र विचार प्रस्तुत गरिन्छ । पाठकलाई एउटा निष्कर्ष निकाल्न मद्दत गरिन्छ ।
फिचरको महत्व
– रेडियो र टेलिभिजनले हार्ड न्युज र तथ्य, तथ्यांकमा जोड दिन्छन् भनिन्छ भने प्रिन्ट मिडिया आधिकारिक विचार र पृष्ठभूमिका लागि हो । (यसमा छलफल गर्न सकिन्छ)
– फिचर पत्रकारिताको एकदमै महत्वपूर्ण विधा हो ।
– यसले सञ्चारमाध्यमको शक्ति र सिर्जनशीलताको अधिकतम उपयोग गर्छ ।
फिचरका प्रकार
– न्युज फिचर : कुनै महत्वपूर्ण विषयबारेमा
– समाजलाई सतर्क गराउने, समाजका आँखा खुलाउने वा अग्रिम जानकारी दिने, खबरदारी गर्ने
– व्यक्तिचित्र उतार्ने
– फोटो फिचर : घटना वा व्यक्तिको चित्र प्रस्तुत गर्ने ।
– विश्लेषण : जटिल विषय वा सामग्रीको विश्लेषण
फिचरका प्रकार
–खोज
– समवेदना
– जीवनशैली
– निर्देशिकाजस्तो
– इतिहास
पाठकले के कुरा पढ्न चाहन्छन् ?
– आफूसँग सम्बन्धित विषय
– आफ्नाबारे लेखिएका विषय
– अरू ठाउँमा भएका घटना
– व्यावहारिक र उपयोगी जानकारी । निमोनियाबाट कसरी बच्ने ? आदि
– सल्लाह र सुझाव ।
(अमेरिकन सोसाइटी अफ न्युज पेपेर इडिटर्सको अनुसन्धानको निचोड)
अभ्यास
अब आउने तीन फोटो हेरेर त्यहाँ देखिएका पाटा बनाउनका लागि कति खर्च लागेको होला अनुमान गर्नुहोस् ।
–Subject of feature
–Subject of feature
–Subject of feature
हामीले कसको फिचर लेखिरहेका छौं ?
अभ्यास
फिचर छापिन योग्य बनाउने उपाय
– आइडियालाई राम्रोसँग प्रस्तुत गर्ने कला
– विषयवस्तु छान्ने कला
– छोटकरीमा प्रस्तुत गर्ने कला
– उत्साह, जाँगर
– जानकारी बटुल्ने (पढाइ, कुरा गराइ, हेराइ)
– नयाँ एंगल, नयाँ शैली छान्ने कला
रचनात्मक शैली
अभ्यास : मनसुनको स्टोरी
– २०६२ वैशाखदेखि गर्मी बढेको थियो ।
– विराटनगरमा ३६ डिग्री सेल्सियससम्म गर्मी भएको थियो ।
– किसानको बीउ सुकेको थियो ।
– रिक्सावालालाई रिक्सा चलाउन कठिन थियो ।
– हरेक मान्छे तड्पिएका थिए ।
रचनात्मक शैली
– जल तथा मौसम विज्ञान विभागले नेपालमा मनसुन आइपुग्न पाँच दिन ढिलो हुने अनुमान गरेको थियो ।
– तर, मनसुन आउन नौ दिन ढिलो भयो ।
२०६२ असार ६ गते, विराटनगर
१०० एमएम पानी पर्यो
गर्मी घटेर २९ डिग्री सेल्सियस भयो
पश्चिम नेपालमा मनसुन पुग्न अझै एक हप्ता लाग्छ । पश्चिम नेपालमा विराटनगर भन्दा १४ डिग्री सेल्सियससम्म बढी गर्मी भएको थियो । विराटनगरमा पानी परेर २९ डिग्री सेल्सियस तापक्रम भएका दिन धनगढीमा ४३ डिग्री गर्मी थियो ।
फिचरका आइडियाका स्रोत
– समाचार
– विभिन्न विधाका मानिसका प्रकाशन : अध्ययन र अनुसन्धानका रिपोर्ट
– सम्पादकलाई चिट्ठी
sources of idea
– फिचरका आइडियाका स्रोत
– विज्ञापन
sources of idea
– आफनै भोगाइ
– अवलोकन
– विभिन्न घटनाका अर्थात्
– पढ्ने, कुरा गर्ने, आँखाले हेर्ने अर्थात् सक्रिय रहने ।
फिचरका लागि तयारी किन गर्नुपर्छ ?
– तयारीविनाको फिचर सम्पादकले फालिदिन्छन् किनभने त्यसमा धेरै कमजोरी हुन्छन् ।
– फिचर बोरलाग्दो हुन्छ ।
– फिचर हुनुपर्ने क्रमअनुसार राखिएको हुँदैन ।
फिचरका लागि तयारी किन गर्नुपर्छ ?
– फिचरमा अति धेरै नचाहिने कुरा हुन्छन् ।
– फिचर लेख्ने मान्छे आफूले छानेको विषयभन्दा टाढा बहकिएको हुन्छ ।
– तथ्य–तथ्यांकले एउटा कुरा भन्छ, निष्कर्ष अर्कै निकालेको छ ।
तयारी कसरी गर्ने ?
– कुनै जानकारी पाउँदा आफूलाई के लाग्छ विचार गर्नुहोस् ।
–त्यससम्बन्धी तथ्य–तथ्यांक खोज्नुस् ।
–त्यस विषयमा कसले बताउन सक्छ ? त्यस विषयसँग सम्बन्धित कुनै घटना कसले बताउन सक्ला ?
–यति भइसकेपछि तपाईंलाई के लाग्छ फेरि विचार गर्नुहोस् ।
–तपाईंको विषय के हो ? सकेसम्म बढी निश्चित विषयमा केन्द्रित हुनुहोस् ।
तयारी कसरी गर्ने ?
– कुराकानीका लागि उपयुक्त मानिस पत्ता लगाउनुहोस् । जति धेरै भयो उति राम्रो ।
– अनुसन्धानका लागि विभिन्न स्रोत हेर्नुहोस् ।
–पुस्तक, रेडियो टीभी कार्यक्रम, आफनो फाइल ।
–आफ्नो फिचरमा के–के कुरा संलग्न हुन्छ भन्ने कुरा लेख्नुहोस् ।
विषय छनोटका आधार
– महत्व
– आकार (संख्या)
– समसामयिकता
– दूरी
– गम्भीरता
– नयाँपन
– पुरानो विषय भए त्यसमा नयाँ विकास
विज्ञापनबाट पत्ता लागेका कुरा
– कपास विकास समितिले एक करोड १९ लाखको विषादी किन्न आँटेको रहेछ ।
– नेपालको प्रचलित नियमले ५० हजारभन्दा बढीको सामान खरिद गर्दा सिलबन्दी बोलपत्र आह्वान गर्नुपर्छ भनेको छ । तर, कपास विकास समितिले यो सामान किन्न कोटेसनमात्र आह्वान गरेको छ ।
विज्ञापनबाट पत्ता लागेका कुरा
– खरिद गरेका विषादी कपास किसानले उपयोग गर्दैनन् । यति विषादी छर्ने हो भने आम्दानीको २० प्रतिशत रकम विषादीमा मात्र खर्च गर्नुपर्छ ।
– मान्यता अर्थात् तपाईंलाई के विश्वास लागेको छ भन्ने कुरा
– कपास विकास समितिका अधिकारीले व्यक्तिगत लाभका लागि यी विषादी खरिद गर्न लागेका हुन । यी विषादी किनेका खण्डमा तिनीहरू गोदाममा थन्किएर बस्छन् र पछि तिनलाई तह लगाउन अर्काे समस्या पर्छ ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा
– तथ्य–तथ्यांक, तथ्यगत जानकारी जसले आफनो तर्कलाई बल पु¥याउँछ ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा
– जल तथा मौसम विज्ञान विभागका लागि इन्भारोमेन्ट एन्ड रिसोर्स मेनेजमेन्ट कन्सल्टयान्टले तयार गरेको एक प्रतिवेदनका अनुसार २०५९ पुस ११ देखि माघ १३ गतेसम्म हुस्सु लागेको थियो । नेपालको मौसम विज्ञानको इतिहासमा यति लामो समयसम्म हुस्सु यसअघि कहिल्यै लागेको थिएन । २०५४ मंसिर ३० देखि माघ २ गतेसम्म हुस्सु लागेको थियो ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा
– साना घटना, फिचरभित्रका छोटा कथा, फिचरको मुख्य तत्व, समाचारमा नहुने र फिचरमा हुने मुख्यतः विशेषता
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा : घटनाको वर्णन
– बैतडीको भटानाका बलराम भट्टसँग माओवादीले ‘युद्व लड्नका लागि एकजना छोरा मागे । छोरा नदिए ५० हजार दिनुपर्ने सर्त उनीहरूले राखे । बलरामले माओवादीलाई धेर–थोर पैसा त दिए । २०५८ असोज १ गते पूरा पैसा दिन नसकेको भन्दै ६८ वर्षीय बलराम र ५५ वर्र्षीय उनकी श्रीमती निर्मलालाई माओवादीले निर्घात कुटे । त्यसपछि भट्ट दम्पती तीन छोरासहित गाउँ छाडेर हिँडे । उनको घरमा माओवादीले कब्जा जमाएका छन् ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा : अवलोकन
– दृश्य वर्णन : जीवन्त कुराहरू “कारखानामा मरेका मानिसका शव अझै भुइँमै थिए र तिनलाई लैजान पर्खिरहेका ट्रकमा राख्न ती शव उठाइँदै थिए । जता हेर्यो उतै मानिस वाक्वाक् गरिरहेका र खोकीले छटपटाइरहेका थिए । सहरका सम्पूर्ण पसल बन्द थिए । गल्ली, सडक र नालमा मानिसका शव जताततै पल्टिइरहेका थिए ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा : अवलोकन
– शवहरू बन्दुक हानेर आकाशबाट खसालिएका चारहरूझैं कठोर पीडाले डल्लो परेर कक्रिएका थिए । शवलाई सिकारभक्षी जीवहरूबाट बचाउन भारतीय सेनाका राइफलधारी सिपाही तैनाथ थिए । उनीहरूलाई लामा लाठी बोकेका स्वयम्सेवकले साथ दिइरहेका थिए । बालकहरू सुन्निएका आँखा लिएर भौंतारिइरहेका थिए ।”
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा : अवलोकन
– उनका अघिल्ला दाँतहरू मिलाएर राखिएका शंखजस्तै थिए । उनका चारवटा कुकुर दाँत शंख घुम्ने दिशातिर नजानिँदोपाराले घुमेका थिए । उनको नाक तीखो थियो र आँखा नीला थिए । उनको कपाल बाक्लो र दायाँतिर घुंग्रिएको थियो । उनका औँलाहरू हाँसका खुट्टाझैं सुन्दर थिए ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा : अवलोकन
– डाँकुहरूको मुहार शान्त भयो । सुँगुरको जगरझैं ठाडो भएका उनीहरूका रौं साम्य भए र उनीहरू खुसीले मुस्कुराए । उनीहरू सातैजना जमिनमा बसेर मायालु भावले दाहां ङिच्च पारे ।
(डाकिनी येसे छोग्यालको जीवनीबाट ।)
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा : भनाइ
– आफूले कुरा गरेका मानिसका भनाइ । यस्ता भनाइमा भन्ने मान्छेको नाम दिनुपर्छ । मन छुने र अर्थ दिनेखालका भनाइले फिचरलाई राम्रो बनाउँछ । अर्थ नदिने र भद्दा भनाइलाई भने जहिल्यै पनि हटाउनुपर्छ ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा : भनाइ
– “त्यो निको मान्छे हो, बा । त्यसै मारे,” उनकी आमा कोइलाले तेस्रो तलाको झ्यालबाट मुन्टो निकालेर भनिन् ।
– “धान काट्न गएको थियो । अस्तिका सेना आए । पदम खोइ भने । धान काट्न गएको छ भन्यौं । ल्याएर यहाँ पटापट पिटे । पिट्दैपिट्दै लगेर मारे,” कोइलाले भनिन् ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा : भनाइ
– “ए जूनकला, जूनकला । तेरा मुखैंदो मारिफाल्या । धेखिनाइँ ? (तेरा सामुन्ने मलाई मारेर फाले । देखिनस्) ।”
– “हिउँदमा पश्चिमा प्रभावका कारण पानी परेपछि सुरु भएको मधेसको हुस्सु अरबियन सागरबाट तातो हावा नआइपुगुन्जेलसम्म हट्दैन,” दाहाल भन्छन् । यसो हुनलाई झन्डै एक महिना पर्खनुपर्छ ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा : भनाइ
– फायर गर न । गोली चलाऊ । गोली हान । तिमीलाई गोली किन दिया ?
– हुँदैहुँदैन सर ।
– गोली हान, गोली । घुँडामुनि गोली हान ।
– यहाँ कोही पनि छैन हजुर, म एक्लै छु । मसँग ४० जनाजति होलान् ।
– ४० जना भनेको धेरै हो, लाटा ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा : भनाइ
– पुलमा कसैले आगो लगायो भने घुँडामुनि ताकेर गोली हान्ने ।
– जनता जागेका बेला २०४६ चैत २४ गते साँझ ५ः१५ देखि ८ः१५ सम्म पुलिस र कन्ट्रोलबीच भएको कुराकानी ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा
– इतिहास र पृष्ठभूमि : पहिलेका घटना उल्लेख गरेर हालको घटनाको सन्दर्भ प्रस्ट पार्नुपर्छ ।
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा
– तुलना, एक–अर्कासँग नमिल्दा कुरा
– तर्क वितर्क : फरक–फरकखालका तर्क
– नक्सा, फोटो, ग्राफिक्स
– बार, चार्ट, कार्टुन आदि
फिचरमा हुनुपर्ने कुरा
– विश्लेषण
यी कुरा कहाँ खोज्ने ?
– दस्तावेज, लिखित सामग्री
– पृष्ठभूमि, इतिहास
– तथ्य–तथ्यांक
– थप जानकारी लिनका लागि कुन दस्ताबेज वा लिखत पढ्नुपर्छ वा कुन मान्छे भेट्नुपर्छ भन्नेबारे जानकारी ।
आज रमिता छ, इन्द्रबहादुर राई
– आफ्ना पात्रहरूको विषयमा लेखकले लेखेकोभन्दा बढ्ता कुरा जानेको हुनुपर्छ र मात्रै उसले थोरैमा पनि विश्वास पार्नेगरी भन्न सक्छ । अर्काे कुरा, मन परेको व्यक्तिको मात्र कथा लेख्न सकिँदोरहेछ ।
आज रमिता छ, इन्द्रबहादुर राई
– मलाई मेरा मुख्य पात्रहरू जनक, भूदेव, एमके, रवि आदिको आविष्कार गर्नमा धेरै महिना लाग्यो । जनक बनाउँदा मैले मेरा धेरै परिचितका गुण–अवगुणको मसअ, मसअ निकालेर बनाएँ । एमके बनाउँदा तीनजना गाल्नुपर्यो ।
आज रमिता छ, इन्द्रबहादुर राई
– ‘खगप्रसादलाई मैले ५४ सालको हिउँदोमा झापादेखि उताको दमक बजारमा चैनपुरे दमाईकहाँ भेटेको थिएँ । ऊ त्यहाँ त्यै दिन धनकुटा फर्कन लाग्दा झोला सिलाउन आएको थियो, म बाटोमा सबै लुगाफाटा हराएर कमेज सिलाउन पुगेको थिएँ ।
आज रमिता छ, इन्द्रबहादुर राई
– दुवैलाई हतार थियो तर दमाई नै थोते उसको मिसिनै थोते हुँदा अलिकति हतारसँग छिटो चलायो कि मिसिनको सियोले नसिलाई दगुथ्र्याे । दिनभरि पर्खेर हमाीलाई बात गरिरहनै कर लागेको थियो । १८–२–’५८ ।
दस्तावेज : लिखित सामग्री
– गोप्य सामग्री : निजी सामग्री, बैंक अकाउन्ट, सम्पत्ति विवरण, चिट्ठी, प्रेस्किप्सन आदि)
दस्तावेज : लिखित सामग्री
– वार्षिक प्रतिवेदन (नार्क, कलेज, नगरपालिका, जिल्ला विकास समिति)
– अनुसन्धानका प्रतिवेदन (अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग)
– विद्वान्हरूले गरेका अनुसन्धान : आइयुसिएन न्युजलेटरको उदाहरण
– किताब
– पत्रपत्रिका, समाचारपत्र आदि ।
– मुद्दाका मिसिल
– सन्धि–सम्झौता
इन्टरनेट (अभ्यास)
– २०६२ सालमा नेपालमा मनसुन कुन दिन प्रवेश गरेको थियो ?
– सामान्यभन्दा कति ढिलो आएको थियो ?
– २०६२ असोज/कात्तिकमा नेपालको मौसम कस्तो थियो ?
– २०६२ को मंसिर/पुसमा पश्चिम नेपालको मौसम कस्तो थियो ?
इन्टरनेट (अभ्यास)
– पहोर साल नेपालको मधेसमा कहिलेदेखि, कति दिन हुस्सु लागेको थियो ?
– कोल्टी विमानस्थलको उचाइ कति हो ? लम्बाइ कति छ ?
– तपाईंको जिल्लाको जनसंख्या कति छ ? २०६८ सालको जनगणनाका आधारमा भन्नुहोस् ।
– तिनाउ नदीमा कहिले बाढी आएको थियो ? त्यसबाट कति क्षति भएको थियो ।
इन्टरनेट (अभ्यास)
– रोड एक्सिडेन्ट
– फिभर
– इन्सेफ्लाइटिस
मानिससँग कुराकानी
– आधिकारिक भनाइ (सम्बन्धित अधिकारी, विशेषज्ञ)
– आफूले पाएको जानकारी सही हो कि होइन भन्ने कुरा जाँच्न
– घटनाबारे जानकारी लिन (एनेकडट्स)
– मन छुने र अर्थपूर्ण भनाइ जसलाई सुरु, बीच र अन्त्य जहाँ पनि राख्न मिल्छ ।
मानिससँग कुराकानी
– प्रत्यक्ष रूपमा प्रभावित
– प्रत्यक्ष रूपमा संलग्न
– अप्रत्यक्ष रूपमा प्रभावित
– अप्रत्यक्ष रूपमा संलग्न
– संलग्न नभएका तर थाहा पाएका
– सरकार वा पब्लिकका तर्फबाट त्यस्ता घटना वा समस्या हेर्ने जिम्मेवारी पाएका
मानिससँग कुराकानी
– भविष्यमा प्रभावित हुन सक्ने मानिस
– समस्या समाधानमा संलग्न मानिस
– समस्या समाधानसम्बन्धी निर्णय प्रभाव पार्न सक्ने मानिस
– अन्तिम निर्णयकर्ता
मानिससँग कुराकानी
– पहिले भएका यस्ता घटनाबाट प्रभावित मानिस
– यस्ता समस्याबारे अनुसन्धान गरेका मानिस
– पहिले भएका यस्ता घटनामा कमेन्ट गर्ने मानिस
मानिससँग कुराकानी
– प्रत्यक्ष रूपमा प्रभावित मानिसको संगठनका प्रतिनिधि
– अनुभवी मानिस
– अनुसन्धानकर्ता
– निर्णय गरेका
– नीति र नियम कार्यान्वन गरेका
– यस्तैखालका समस्या भोगेका
मानिससँग कुराकानी
– समस्या समाधान भएका फाइदा पाउने मानिस
– समस्या सार्वजनिक भएमा फाइदा पाउने
– जस्ताको तस्तै अवस्था रहेमा फाइदा पाउने मानिस
मानिससँग कुराकानी
– भुक्तभोगी, अनुभवी, अनुसन्धानकर्ता, निर्णयकर्ता आदि भनिएका मानिस साँच्चिकै भुक्तभोगी, अनुभवी, अनुसन्धाकर्ता वा निर्णयकर्ता हुन् कि होइनन् ?
– उनीहरूले त्यस विषयलाई नजिकबाट हेरेका छन् कि छ्रैनन् ?
– देखिजान्ने हुन् कि सुनिजान्ने मात्र ?
– उनीहरूका व्यक्तिगत वा पेसागत स्वार्थ छन् कि ?
– सम्प्रदाय, वाद वा अरू कुनै स्वार्थले प्रेरित छन् कि ?
कुराकानी
– कुराकानी गर्न जानुअघि पढ्नुहोस ।
– पहिले कोसँग कुरा गर्ने भन्ने कुरा थाहा पाउनुहोस् ।
– कोट गर्ने कुरा
कुराकानीका सर्त
– कुराकानी गर्नुअघि नै कुराकानीका सर्त निर्धारण गर्नुहोस्
– अन द रेकर्ड/अफ द रेकर्ड
– फलाना/फलानीले भनेको भनेर भन्न नपाइनेगरी
– कुराकानी बुझ्नका लागि मात्र
– भन्नेको नाम फेरेर (कहिलेकाहीँ मात्र)
कति कुराकानी गर्ने ?
– जोन स्याकले भियतनाम युद्धका बेलामा भएको माईलाई नरसंहारबारे विभिन्न मानिसलाई सोधेका १० हजारवटा प्रश्नको जवाफ उतार्दा १ हजार ५०० पेज भएछ ।
– यसका आधारमा उनले एकपछि अर्काे लेख लेख्दा कुल १२० पेज भएछ । अर्थात् उनले आफूले भेला गरेका सामग्रीको १४ प्रतिशतमात्र उपयोग गरेका थिए ।
– औसतमा आफूले सङ्कलन गरेका सामग्रीको २५ प्रतिशतमात्र उपयोग हुन सक्छ ।
अवलोकन
– अवलोकन फिचरको मुटु हो ।
– यसले मान्छेको मानसिक अवस्था र घटनाको वातावरण बताउँछ ।
– वर्णनात्मक र मन छुने तत्व
अवलोकन
– रस (शृङ्गार, वीर, करुण, हास्य, रौद्र, भयानक, वीभत्स, अद्भुत, शान्त)
– नेपाली पत्रकारले उब्जाएको नयाँ रस :
अवलोकन
– अवलोकन रिपोर्टरबाहेक अरू कसैले पनि गर्न सक्दैनन् ।
– डिटेल, दुरुस्त र डेप्थ नोट गर्नुपर्छ ।
– आकार, रङ, अवस्थिति, काम र परिणाम, एउटाको काम र अर्काको प्रतिक्रिया, दिशा, अनौठा कुरा ।
अवलोकन
– अवलोकन गरेर, स्थलगत अध्ययन गरेर दृश्य वर्णन गरिएको र घतलाग्दा भनाइ राखिएको फिचर त्यसो नगरिएका फिचरभन्दा राम्रो हुन्छ ।
– “हाम्रा संवाददाताले तिब्बती शरणार्थीले भोगेका समस्यासम्बन्धका फिचर लेख्दा आफैंले स्थलगत अध्ययन गरेर त्यसलाई सुन्दर बनाएका थिए ।
(note to the correspondent: Gemini News)
exercise
– jogimara event
– evaluate your information
– assess the information you have collected.
– make list of information you have to collect.
– make GO/NO GO decision.
लेखन
– कसले, कसलाई, के गरेको ?
business standard
– सूचनाको जाँच
– सूचना छनोट
– आफूले संकलन गरेका सामग्रीमध्ये एकदमै महत्वपूर्ण जानकारी छान्नुहोस् ।
– आफूले लेख्न लागेका फिचरका लागि असान्दर्भिक जानकारीलाई छाडिदिनुहोस् ।
– त्यसपछि लेख्न बस्नुहोस् ।
मिहिनेत
– पत्रकारले संसारका सबैभन्दा मिहिनेती÷कडा परिश्रम गर्ने मानिसभन्दा कडा मिहिनेत गर्नुपर्छ ।
मिहिनेत
– लेखन राम्रो हुनका लाथि केही तत्व हुनुपर्छ ।
– लेखेको कुरा स्पष्टसँग बुझिने हुनुपर्छ ।
– पढ्नलाई सजिलो हुनुपर्छ ।
– ताजा शैलीमा लेखिएको हुनुपर्छ ।
– यसले मानिसको मन छुनुपर्छ ।
मिहिनेत
– लेख्ने कला सिक्न कडा अभ्यास गर्नुपर्छ । यो काम तपाईं आफैंले गर्नुपर्छ ।
– धेरैजसो लेख्ने पेसामा लागेका मानिस थ्याच्च बसेर लेख्नुपर्दा मरेतुल्य ठान्छन् ।
– तर, राम्रो सामग्री तयार गर्न नलेखी हुँदैन । धेरै–धेरैपटक नलेखी हुँदैहुँदैन ।
मिहिनेत
– अभ्यास नगर्दा चाहिने कुरा फालिन्छ, नचाहिने कुरा राखिन्छ । ण्
– अभ्यास गर्दै जाँदा आधा लेखिसकेपछि भएन, फेरि लेख्नुपरयो भन्ने लाग्छ ।
– आफैंले लेखेको कुरा पढ्दा यति नराम्रो हुन्छ कि पढ्नुपर्यो भने आधा वाक्यमा पुगेपछि रोकिन्छ ।
मिहिनेत
– पढेपछि, लेखेपछि, अभ्यास गरेपछि बाटो देखिन्छ ।
– मसलजस्तै हो कलम पनि । दिनैपिच्छे कठोर अभ्यास गर्यो भने बन्छ, गरेन भने बन्दैन ।
– अभ्यास गरेपछि गल्ती कम हुन्छ, समय थोरै लाग्छ । सामान्य शब्दले हुने ठाउँमा नबुझिने शब्द राख्ने बानी हट्छ ।
मिहिनेत
– लेखन भनेको शब्द थुपार्ने काममात्र होइन । सोचाइ र विचारको सुन्दर घर बनाउने कला हो ।
– कवि कविता होस्, कविता कवि होस् ।
– भाव भए पो हुन्छ, शब्द थुपारीकन के हुन्छ ?
लेख्नका लागि तयारी
– लामो र जटिल खालका लेख लेख्नका लागि योजना बनाउनुपर्छ : पहिले के लेख्ने, त्यसपछि के लेख्ने भनेर ।
– यस्तो योजना दिमागमा मात्र बनाएर पुग्दैन, कागजमै उतार्नुहोस् ।
– एकदमै लम्बेतान योजना चाहिँदैन । मुख्य बुँदा र एउटा बुँदालाई अर्काे बुँदासँग जोड्ने तत्वको नोट बनाए हुन्छ ।
लेखन : स्पष्टता
– कुनै शब्द लेख्नुभन्दा पहिले त्यसको अर्थ र हिज्जेबारे थाहा पाउनुहोस । हिज्जे र अर्थ थाहा नभएको शब्द लेख्दै नलेख्नुहोस् ।
– तपाईंले लेखेको फिचरको क्रम मिलेको हुनुपर्छ ।
– पाठक तपाईंजति जान्ने हुँदैन भन्ने कुरा याद राख्नुहोस् ।
– निश्चित मानिसले मात्र बुझ्नेखालका शब्द सकेसम्म नराख्नुहोस् । राख्नै परेका खण्डमा तिनको व्याख्या गरिदिनुहोस् ।
लेखन
याद गर्नुहोस
– वाक्य छोटा र स्पष्ट हुनुपर्छ ।
– अरूले चलाइसकेको शैली होइन, नयाँ शैली अपनाउनुपर्छ ।
– राम्रो लेखक आफ्नो लेख दोहोर्याइ/तेहेर्याइ लेख्न मन पराउँछन् । आफ्नो लेख कथाजस्तै सललल बगेको होस् भन्ने चाहन्छन् । औपचारिकखालका भाषामा नलेख्नुहोस् ।
– राम्रो लेखकले नयाँ शैली र नयाँखालको तरिका अपनाउँछन् । यसो गर्नु भनेको लेख अझ राम्रो र पठनीय बनाउनु हो ।
–straitjacketing our thought in a vague vocabulary dreamed up in western universities. Its crime.
लिड अर्थात सुरुवात
– एकदमै राम्ररी सुरु भएको फिचरले तुरुन्तै मान्छेको ध्यान तान्छ । लिड राम्रो भएका खण्डमा फिचर छापिन्छ ।
सुरुवात
– राम्रा लेखकले लिड लेख्ने बेलामा अत्यन्त धेरै समय र सिर्जनात्मक ऊर्जा खर्च गर्छन् किनभने यो फिचरको सबैभन्दा महत्वपूर्ण भाग हो । यसले पाठकलाई फिचर पढ्न हौसला दिन्छ र फिचरबारे संकेत दिन्छ ।
लिड
– छोरी मार्नेको उदाहरण पढ्न लगाउने ।
नट ग्राफ
– लिडभन्दा तुरुन्तै तल लेखिने यो वाक्य वा प्याराग्राफले फिचरको मुख्य बुँदाबारे बताउँछ ।
नट ग्राफ
– छोरी मार्ने बाबुको उदाहरण दिने ।
मूल पाठ
– राम्रो लेखकले फिचर सललल बगेको बनाउन एउटा बुँदाबाट अर्काे बुँदामा जाँदा पाठकलाई सजिलो बनाउनुपर्छ भन्ने कुरा ख्याल गर्छन् । राम्रा लेखकले आफ्नो फिचर पढ्ने पाठकले आफ्नो फिचरका एक–एक शब्द पढोस्, कुनै पनि शब्द नछुटाओस् भन्ने कुरामा ध्यान दिन्छ ।
मूल पाठ
बुँदा
– एउटा पक्षलाई एक ठाउँमा राख्नुहोस् । अर्थात् एकैखालका जानकारीलाई एकैठाउँमा राख्नुहोस् ।
– एउटा बुँदाबाट अर्काे बुँदामा जाँदा सजिलो बनाउनुहोस् ।
– आवश्यक परेमा घटनाको समयक्रम पनि राख्न सकिन्छ ।
– कसैलाई आरोप लगाएको छ भने त्यस्तो आरोप लगाउनेबित्तिकै उसका विचार राखिदिनुहोस् ।
मूल पाठ
कहिलेकाहीं प्राविधिक लेखनको तरिका अपनाएर पनि जटिल कुरा वा वाक्यलाई सरल बनाउन सकिन्छ ।
भन्सारमा तीन किसिमले राजस्व छलिन्छ :
१. थोरै सामानको भन्सार तिरेर धेरै सामान छिराएर
२. धेरै भन्सार दर भएको सामानलाई थोरै भन्सार दरको देखाएर
३. बढी मूल्यको सामानलाई कम मूल्यको देखाएर
फिचर किन छापिँदैन ?
– फिचरमा चाहिने जानकारी छैन ।
– फिचरमा राखिएका कोट जस्ताको तस्तै छैनन् । लेखकले तिनलाई बिगारेर राखेको छ । जस्ताको तस्तै कोट राम्रा, पढुँपढुँ लाग्दा हुन्छन् ।
– विश्लेषण चाहिने ठाउँमा विश्लेषण गरेको हुँदैन ।
फिचर किन छापिँदैन ?
– फिचरमा जानकारीको स्रोत नखुलाई नहुने ठाउँमा स्रोत खुलाइएको हुँदैन ।
– फिचर बेलामा पठाएको हुँदैन ।
– फिचरको लेखाइ झुर छ । त्यसलाई छाप्नयोग्य बनाउन सम्पादकले अति धेरै मिहिनेत गर्नुपर्छ । अर्थात् फिचर लेखकको काम पनि सम्पादकले नै गरिदिनुपर्छ ।
फिचर राम्रो हुन आवश्यक गुण
– सन्तुलित
– राम्रा, घतलाग्दा, दमदार कोट भएका ।
– तथ्य, तथ्यांक र दाबीको स्रोत उल्लेख भएका ।
– फिचरको सन्दर्भ बुझाउन चाहिने पृष्ठभूमि जानकारी भएका ।
फिचर राम्रो हुन आवश्यक गुण
– समयमै पठाइएका
– पुरानो विषय भए त्यसमा नयाँ एंगल भएका
– आवश्यकताअनुसार तथ्यांक र फोटो भएका, चार्ट र नक्सा बनाउन चाहिने जानकारी दिइएका ।
फिचर राम्रो हुन आवश्यक गुण
– शंका लागेका हरेक ठाउँमा शंका निवारण गरेरमात्र लेखिएका ।
– तथ्यांकको जाँच गरिएका ।
– तथ्यांक प्रस्तुत गर्दा तिनको व्याख्या गरिएका वा सन्दर्भ खुलाइएका ।
(गलत अर्थ नलागोस् भन्नका लागि यसो गर्नुपरेको हो ।)
– समय सान्दर्भिक ।
– राम्रोसँग अध्ययन गरेर लेखिएका ।
– निष्पक्ष वा सबै पक्ष समेटिएका ।
फिचर राम्रो हुन आवश्यक गुण
– एकथरि मानिसले मात्र बुझ्नेखालका शब्द÷शब्दावली नभएका । त्यस्ता शब्द राख्नैपर्ने भएमा व्याख्या गरिएका ।
उपयोगी सल्लाह
– insert kantipur article
उपयोगी सल्लाह
–insert
सम्पादनको महत्व
– ‘यसलाई अझै एकपटक कोही भाषा जान्नेलाई पनि हेर्न लगाउँ । पुस्तकले अझै भाषा–परिष्कार पाओस्’ भन्ने विचार भयो । पाण्डुलिपि डाक्टर ईश्वर बराललाई दिएँ । त्यो उनको कार्यक्षेत्र डिल्ली पुग्यो र एक वर्षपछि फर्केर मकहाँ आयो । अब त प्रेसमा दिने भएँ भन्ने प्रसन्नतासाथ पाण्डुलिपि खोली पाना पल्टाउँदा, हेर्दा त्यसलाई नयाँ कला–रचना (न्यु पेन्टिङ) का रूपमा पाएँ, दर्शन गरें ।
सम्पादनको महत्व
– पाण्डुलिपिका अनेकन पानाका दुवै छेउका मार्जिन, तल र माथिका खाली ठाउँमा साना ठूला, लामालामा वक्तव्य, विवादी व्याकरण मान्यता, सिद्धान्त रातो मसीले लेखिएका थिए । अझ अनेकन ठाउँमा भूतप्रेत ख्याकका आकृति, टाउका इत्यादि पनि चित्रित थिए । प्रेसमा पठाउनै नहुने गरी पाएको त्यसको विरूप रूप हेरेरै हतास भएँ । केही दिनसम्म त्यसै बसिरहें, फेरि जाँगर सँगालें । उत्साह जगाएँ । मनलाई तयार सन्नद्ध पारी कम्मर कसेर बसें ।
निवेदन
– भवानी भिक्षु आगत उपन्यास (५९८ पेजको उपन्यास)
सम्पादनको उदाहरण
–Go to folder: CIJ book for web/khoj patrakarita/editing
‘भूपी’ शेरचन !
केही लेख्छन्
यसो हेर्छन्
चित्त बुझ्दैन
अनि केर्छन्
पुनः लेख्छन्
पुनः हेर्छन्
लामो सास फेर्छन्
कठैबरा, बिचरा
‘भूपी’ शेरचन !
(भूपी शेरचन, घुम्ने मेचमाथि अन्धो मान्छे)
