‘भएका अथाह प्राकृतिक स्रोत–साधन सदुपयोग गरे लाख हुन्छ,’ सांसद रामकुमार राई ‘पासाङ’ले भने, ‘त्यतिमात्रै गर्न सके मुलुकले काँचुली फेर्ने थियो ।’ देश बनेपछि देशवासी सम्पन्न भइहाल्छन् ।
‘विकास भनेको सडक पनि हो । म जनप्रतिनिधि नहुँदा अप्पर सगरमाथा र र्यापले खन्न छाडेको दिक्तेल–हलेसी सडक पूरा गरें,’ कोसी प्रदेशका तात्कालिक खानेपानी, सिँचाइ तथा ऊर्जामन्त्री राईले जानकारी गराए, ‘रत्न राई ‘दर्शन’, माओवादी पार्टी र वाईसीएलका साथीहरूको सहयोगले सडक निर्माण सम्पन्न गर्न सम्भव भयो । जिल्लामा गाडी भित्र्याउन दिक्तेलका ११ जना व्यापारीले साथ दिए ।’ पूर्वमन्त्रीले समेत आठ दिन बाटो खने ।
ढिँडो–गुन्द्रुक पहिलो रोजाइ
ढिँडो र गुन्द्रुक असाध्यै स्वादिलो लाग्छ । त्यसो भन्दैमा सधैंजसो ढिँडो र गुन्द्रुक खान पाइँदैन । अगाडि आएको सबै खानेकुरा खान्छु । खुर्सानी धेरै लगाइएको तरकारी भने खान सक्दिनँ । सांसद भएकाले होटल तथा रेष्टुरेन्ट पुगिरहनुपर्छ । मिठै भए पनि त्यहाँको खानेकुरा खासै रुच्दैन । खानै परे सुक्खा रोटी र फलफूल मगाउँछु । म समय मिल्दा भान्छामा पस्छु । हिजोआज पनि खाना पकाउन रहर लाग्छ ।
टोपी नलगाउँदा मौवा
प्रायः सर्ट–पाइन्ट लगाउँछु । साथीभाइले उपहारस्वरूप कपडा दिन छाडेका छैनन् । अप्ठ्यारो लागे पनि मन्त्री हुँदा औपचारिक कपडा लगाएँ । वर्षमा १०/१५ हजार रुपैयाँसम्मको कपडा किनेकै हुन्छु । कपडा किनेरै सिलाउँछु । सिलाउने विशेष ठाउँ छैन । जहाँ पायो, त्यहीं सिलाउने हो । पहिले खाँडीको कपडा पनि लगाउँथें । बुवाआमाले टोपी नलगाउँदा मौवा हुन्छ भन्नुहुन्थ्यो । तसर्थ, टोपी लगाउँछु । ह्याट, क्याप पनि नलगाउने होइन ।
फुर्सदमा मर्निङवाक
समय मिल्नासाथ मर्निङवाक निस्कन्छु । त्यसबाहेक फिटनेससम्बन्धी केही गर्दिनँ ।
मार्क्सवादी पुस्तक पढेर ‘इन्जोय’
पाएसम्म मार्क्सवादी किताब किन्छु । संकलन गर्छु । मार्क्सवादी पुस्तक पढेर रमाउँछु । पाएसम्म मार्क्सवादी किताब किन्छु । संकलन गर्छु । कतिपय लेखकले उपहारस्वरूप पुस्तक दिन्छन् ।
पैदल हिँडेर २७ जिल्ला
रुचि भए पनि कामसहितको घुमफिरबाहेक घुम्नकै लागि कतै निस्केको छैन । नेपालका आधाउधी जिल्ला टेकेको छु । जनयुद्धताका पैदल हिँडेर २७ जिल्ला पुगेको थिएँ । त्यतिबेला पैदल हिँडेर भारतसम्म पुग्नुपर्ने बाध्यता आइलागेको थियो । पुगेकामध्ये इलाम असाध्यै मन पर्यो । खोटाङ त झन् मन पर्ने नै भयो ।
फुर्सद पाइहालेमा किताब
फुर्सद कहिल्यै हुँदैन । फुर्सद निकाल्नुपर्छ । तर पनि फुर्सद निकाल्न गाह्रो भइरहेको छ । फुर्सद पाइहालेमा किताब पढ्छु । परिवारसहित घुम्न, रेष्टुरेन्टमा खान गएकै छैन ।
विद्यालय तहसम्म फुटबल
म ब्याडमिन्टन खेल्छु । मलाई फुटबल पनि मन पर्छ । विद्यालय तहसम्म खेलें । हिजोआज पनि गेम हेर्छु ।
अरबबाट भाइले पठाइदिएको त्यो मोबाइल
मैले प्रयोग गर्ने मोबाइल भिभो हो । पहिले सामसुङ प्रयोग गर्थें । आफूसँग भएको मोबाइल प्रयोग गर्न नमिल्ने वा हराएपछि मात्रै किन्ने गरेको छु । अहिलेको मोबाइल भाइले अरबबाट पठाइदिएका हुन् । मोबाइलमा गेम नखेले पनि चेसचाहिँ हेर्छु ।
समाचारपछि रेस्लिङ
टेलिभिजन हेरिहाल्दा समाचारले प्राथमिकता पाउँछ । रेस्लिङ पनि हेर्छु ।
भाइले ल्याइदिएको त्यो टीभी
घर (खोटाङ)मा भएको टीभी भाइले ल्याइदिएका हुन् । आजसम्म चारवटा चलचित्र हेरेको छु । काठमाडौंमा सुटिङ गरेको हेर्ने मौका पाएपछि फिल्म हेर्न छाडें । सुटिङ त नाटकजस्तो लाग्यो । बरु नाटक जीवन्त हुन्छ । कसैको अनुरोधमा फिल्म हेर्न हलसम्म पुगे पनि निदाइहाल्छु । सबैभन्दा पहिले हेरेको चलचित्र कुसुमेरुमाल हो । त्यसपछि हेरेको चलचित्रको नाम थाहा भएन ।
मासुभन्दा सलादमा ध्यान
उच्च रक्तचाप र युरिक एसिडले समातेको छ । त्यसबाहेक स्वस्थ छु । आहार, विहार र विचारमा ध्यान दिने हो भने स्वस्थ रहन सकिन्छ । खाना ठिक्कमात्रै खान्छु । सामान्यतः व्यायाम गरेकै हुन्छु । मासु खाँदा मासुभन्दा धेरै सलादमा ध्यान दिन्छु । एकताका त पेटले मागेजति खान्थें । हिजोआज मीठो हुँदाहुँदै छाड्छु ।
मैले गरेको भाषणको सिलसिला नमिल्ने
आफूले गरेको भाषण आफैंले मूल्यांकन गर्दा म भाषण गर्न जान्दिनँ । मैले गरेको भाषणको सिलसिला मिलेको हुँदैन । शुभचिन्तकले सुनाएअनुसार भाषण गर्दा ‘चैं’ थेगो प्रयोग गर्दोरहेछु । परिस्थिति हेरेर भाषण गर्नुपर्छ । भाषण गर्नअघि तयारी गर्ने बानी छैन ।
मादक पदार्थ छाडेको ३० वर्ष
संवत् २०५० सम्म मादक पदार्थ खान्थें । त्यसपछि छाडेको हुँ । एकताका मात लाग्नेगरी मादक पदार्थ खाएको बिर्सेको छैन ।
गीत–संगीतको पारखी
गीत–संगीत सुन्छु । गीत–संगीत असाध्यै मन पर्छ । नारायणगोपाल, बच्चुकैलाश, राजेशपायल राई, मेलिना राईलगायत मन पर्छन् ।
विद्यालय पुग्दा ढिला हुँदा उँधोमुन्टो
जान–अञ्जानमा गल्ती गर्नु अस्वाभाविक होइन । आजसम्म पश्चाताप लाग्नेगरी गल्ती गरेको सम्झना छैन । बिहान–बिहान घाँस–दाउरा गरेर विद्यालय जानुपथ्र्यो । एक दिन घाँस काटेर घर पुग्दा खाना पाकेको थिएन । खाना खाएर हिँड्दा विद्यालय पुग्न ढिला भयो । विद्यालय ढिला पुग्दा शिक्षक हरि राईले हात टेकेर उँधोमुन्टो पारेर खुट्टा उँभो पार्न लगाएका थिए । सजाय दिने सर जीवितै हुनुहुन्छ ।
लकडाउनले जुराएको घर
साकेला गाउँपालिका रतन्छा, खोटाङमा रहेको मेरो घर पहिलो लकडाउनमा बनाएको हुँ । काठ आफ्नै थियो । साथीभाइलाई गुहारेर एकतले घर ठड्याएँ । घर ठडिँदा सात लाख रुपैयाँ सकियो । त्यसअघि सगोलकै घरमा बस्थें ।
राशीबारे अनभिज्ञ
मेरो राशी मलाई थाहा छैन । ग्रहदशा कहिल्यै हेराउँदिनँ । ग्रह र नक्षत्रको फलप्रति विश्वास छैन ।
भेटिहालेमा तेल
भेटिहालेमा कपालमा तेल लगाउँछु ।
मागेरै बिहे झ्याइँझ्याइँ
मैले मागीबिहे गरेको हुँ । किरात राई समुदायको संस्कारअनुसार हाम्रो बिहे झ्याइँझ्याइँ गरिएको थियो ।
प्राकृतिक स्रोत–साधन सिँगारे लाख
नेपालमा प्राकृतिक स्रोत–साधन अथाह छन् । त्यसलाई सदुपयोगमात्रै गर्न सके देश बनिहाल्छ । देश बनेपछि तलतलसम्म बन्दै जाँदोरहेछ ।
म जनपप्रतिनिधि नहुँदा पनि खोटाङको विकासमा लागिपरेकै थिएँ । त्यसमध्येको एक हो– जयराम–दिक्तेल सडक निर्माण । अप्पर सगरमाथाले दिक्तेल–हलेसी सडक पूरा नगरी छाडेको थियो । र्यापले पनि त्यसै गर्यो । खन्न छाडिएको बाटो पूरा गर्न १८ लाख रुपैयाँ जोहो गरियो । जिल्लामा गाडी भित्र्याउन दिक्तेलका ११ जना व्यापारी समेट्यौं । यसको मुख्य भूमिका रत्न राई ‘दर्शन’ले खेलेका थिए । रत्न र मैले माओवादी पार्टीको सहयोग र वाईसीएलका साथीहरूको संलग्नतामा बाटो निर्माण सम्पन्न गर्यौं । मैले पनि आठ दिन बाटो खनें ।
माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आएपछि हामीसँग भएका विस्फोटक पदार्थले बाटो खन्न सजिलो बनायो । हामीसँग जिलेटिन धेरै र ओडी थोरै थियो । त्यसैको प्रयोग गरेर दिक्तेल–हलेसी बाटो खन्यौं । त्यतिबेला दिक्तेल–लामिडाँडासमेत सडक खनेका थियौं ।
विकास भनेको यातायात पनि हो । घुमाइ र देखाइको अनुभवले दिक्तेल–हलेसी र दिक्तेल–लामिडाँडा सडक खन्न सम्भव बनायो ।
संखुवासभाको पूर्वपट्टि तमोर र पश्चिममा अरुण नदी बगिरहेको छ । तर पनि ०६१ सालमा त्यहाँ २३ वटा गाडी गुडिरहेका थिए । म पनि प्रत्यक्षदर्शी हुँ । त्यहाँ गुड्ने २३ वटै गाडी हेलिकोप्टरको सहारामा पुर्याइएका रहेछन् । त्यही देखाइ खोटाङमा प्रयोग गरेका हौं । पश्चिम–उत्तरमा दूधकोसी र पश्चिम–दक्षिणमा सुनकोसीमा पुल नहुँदासमेत जयरामदेखि हलेसी हुँदै दिक्तेल र दिक्तेल–लामिडाँडा गाडी गुडायौं । गाडी थपिँदै गए । विगत बिर्सन थालियो ।
मलामी बढाउने काम
मृत्यु नियमित प्रक्रिया हो । मृत्युदेखि डर लाग्दैन । तर, दीर्घरोगी बनेर बाँचिने पो हो कि भनेरचाहिँ कता–कता डर लाग्छ । जनयुद्धमा मृत्युको नजिक–नजिक पुगेको घटना कति हो कति । मानिसले बाँचुन्जेल जे–जे गर्छन्, केवल मलामी बढाउने काम त हो नि ।
